اصـول و فنـون طــراحـي سـؤال

اصولي كه بايد قبل از طراحي سؤال به آن توجّـه شود :

1-1. در طراحي آزمون بايد ويژگي‌هاي دانش آموز مد نظر باشد و تعداد سؤال و بسته پاسخ يا باز پاسخ بودن آزمون با توجّه به آنها در نظر گرفته شود.

1-2. در طراحي آزمون به بارم بندي و بودجه بندي كتاب توجّه شود.

1-3. هدف‌ کلی آزمون مشخص شود و با توجّه به هدف، نوع آزمون( مسابقه ،آزمون پيشرفت....) تعيين گردد.

1-4. اهداف آموزشي مورد نظر درجدول مشخصات درج گردد. در صورت امكان هدف نويسي توسط چند معلّم و طرّاح انجام شود . دقّت شود ، در كل آزمون اهداف كم ارزش ملاك عمل قرار نگرفته و سؤال پيش پا افتاده داده نشود.

1-5. براساس بندهاي يك تا چهار جدول مشخصات كامل گردد.

1-6. طبقات حيطه‌ي شناختي مورد انتظار . در جدول مشخصات درج شود.

 

2) اصولي كه بايد هنگام طرح سؤال به آن توجّه شود :

2-1. سؤال ها بايد اهداف کلی و جزئی آن درس را بسنجد بدين ترتيب سؤال با هدف آموزشي منطبق بوده و به روايي آزمون كمك مي كند.

2-2. براساس سطوح شناختي تعيين شده در جدول مشخصات ،  از انواع سؤال هاي باز پاسخ و بسته پاسخ استفاده شود تا با افزايش تعداد سؤال ها اهداف بيشتري تحت پوشش قرار گيرد.

2-3. بارم بندي با توجّه به سطوح حيطه‌ي  شناختي و ارزش واقعي سؤال تعيين شود.

2-4. طرح سؤال توسط دو نفر انجام شود تا با بازبيني سؤال و جواب از نظر علمي ، آيين نگارش ، زمان پاسخ گويي ، بارم و ... . خطا به حداقل برسد.

2-5. در سؤالاتي كه هدف ارزش يابي ميزان  فهم دانش آموزان است و نه دقّت محاسباتي ، از اعداد ساده استفاده شود.

2-6. صورت سؤال ها از نظر آيين نگارشي ، واضح و مشخص باشد.

2-7. سؤال تا حد امكان مختصر ، ساده ، روشن  و روان باشد.

2-8. از توضيح غير ضروري و گمراه كننده در متن سؤال خود داري شود . متن سؤال با شكل ، نمودار و جدول استفاده شده ، مطابقت داشته باشد.

2-9. در صورت امكان توضيحات ضروري در متن سؤال آورده شود و در داخل پرانتز درج نگردد.

2-10. متن سؤال براي همه‌ي دانش آموزان يك مفهوم را القا كند تا همه بتوانند پاسخ مشخصي را ارائه كنند.

2-11. با به كاربردن افعال صحيح ، انتظار خود از دانش آموزان را مشخص نموده و در صورت لزوم واحد مقياس ، ميزان دقّت مورد انتظار در پاسخ گويي ، بازگو شود.

2-12. از به كار بردن كلمات منفي در متن سؤال  خود داري شود .درصورت به كار بردن كلمات منفي در جملات ، آنها مشخص شوند.

2-13. از به كار بردن كلمات منفي در منفي پرهيز شود.

2-14. در متن سؤال از اصطلاحات ، مفاهيم و علائم رايج به كار برده شده در كتاب استفاده شود.

2-15. ملاك پاسخ گويي مشخص گردد. هنگام به كار بردن واژه هايي مثل “مقايسه كنيد ” سؤالهاي طرح شده ، به گونه اي باشد كه بين متخصصين در پاسخ گويي اختلافي نباشد.

2-16. در طرح سؤال در سطوح بالاي شناختي ، نبايد سؤال كلمه به كلمه از روي متن درس نوشته شود تا فرد بتواند دانش خود را در موقعيّت جديد به كار گيرد.

2-17. در سؤالي كه مبتني بر عقايد شخصي است ، از فرد خواسته شود ، دلايل و شواهد خود را براي عقيده يا طرز فكر خود ارائه كند.

2-18. سؤال هايي كه جواب كوتاه (بله ، خير ، ....) دارند با كلماتي مانند چرا و چگونه ، تكميل شود و در سؤال هاي چند گزينه اي ، دليل انتخاب گزينه خواسته شود.

2-19. طول متن سؤال با پاسخ متناسب باشد ، به طوري كه متن سؤال خيلي طولاني و پاسخ آن دو كلمه نباشد.

2-20. طرح سؤالات چند مرحله اي ، فقط در موارد زير بلامانع است:

الف) در صورتي كه رسيدن تدريجي به يك هدف مطرح باشد.

ب) بخش هاي يك سؤال به يك هدف كلي مربوط باشد.

تــوجّه:

Ø                  درسؤال‌هاي چند مرحله‌اي ، همه مراحل يك جواب نداشته باشند (پاسخ هر بخش متفاوت

از ديگري باشد.)

Ø                  بند هاي مختلف يك سؤال چند مرحله اي با حروف الفبا مشخص شود.

2-21. در صورت امكان از به كار بردن واژه‌هاي چه كسي ، چه وقت ، كجا و . . .  خود داري شده و در عوض از كلماتي مانند چرا ، چگونه  و به چه دليل ، استفاده شود.

2-22. عبارتي از سؤال ، راهنماي پاسخ صحيح براي همان سؤال يا ديگر سؤال ها نباشد.

2-23. سؤال ها مستقل از يكديگر طرح شوند تا جواب دادن به يك سؤال منوط به پاسخ دادن به سؤالات ديگر نباشد.

2-24. متناسـب با هـر پاسـخ درست ارائه  شده ، نمـره ی لازم داده شود . دقّت شـود به تمام قسمت هاي نوشته شده در راهنماي تصحيح ، بارم منطقي و مناسب اختصاص داده شود و كل نمره به جواب آخر اختصاص داده نشود.

2-25. اگر سؤالي براي رسيدن به جواب صحيح ، چند راه حل داشته باشد ، در راهنماي تصحيح به تعداد آن ها اشاره شود.

 

3) اصولي كه بايد بعد از طراحي سؤال به آن توجّه شود.

3-1. به مشخصات ظاهري سؤال (زيبايي ، تراكم سؤال‌ها ، خط نگارشي ، وضوح نمودار و شكل و  . ) توجّه شود. بارم هر سؤال مشخص و در ستون چپ برگه امتحاني درج شود. جمع نمرات مشخص باشد.

3-2. از يك مفهوم چند سؤال تكراري داده نشود.

3-3. زمان بندي كل آزمون منطقي باشد.

3-4. ترتيب سؤالات تا حد امكان با توجّه به تركيبي از موارد زير باشد:

آسان به دشوار  -  سطوح حيطه‌ي شناختي - به ترتيب مفاهيم عنوان شده در داخل كتاب.

3- 5. حتي الامكان سؤال انتخاب كردني داده نشود.

3-6. راهنمايي لازم و دستورالعمل براي چگونگي پاسخ به آزمون ارائه گردد و با توجّه به نوع سؤال (باز پاسخ يا  بسته پاسخ ) وسايل مورد استفاده ، ماشين حساب ، زمان ، محل پاسخ ، نوع قلم مورد استفاده ، مشخص گردد.

3-7. فضاي مناسب براي پاسخِ لازم پيش بيني شود.

3-8.  باز خورد لازم به دانش آموز داده شود و بر روي نتايج آزمون تحليل صورت گيرد.

 

توضيحات ضروري:

ü      همه‌ي اصول در همه‌ي دروس قابل استفاده نيستند.

ü      اطلاعات سربرگ اوراق امتحاني كامل باشد.

ü      متن سؤال با زندگي روز مره و واقعيّت منطبق باشد.