سردرد
سردرد یکی از بغرنج ترین مسائل طب داخلی به شمار می رود، زیرا بین انواع گوناگون آن فقط علت قطعی چند نوع از آن را شناخته اند، سردردها در واقع علل داخلی هستند که به قسمتهای بالای بدن سرایت می کنند و عده معدودی از آنها مربط به خود جمجمه می باشد.
سردردهائی که مبداء آنها درون جمجمه است
خود مغز فاقد حس درد است حتی بریدن قسمتی از آن دردی ایجاد نمی کند از این رو بیشتر سردردها علتی غیراز آزردگی خود مغز را به عهده دارند.
کشش جیبهای وریدی، آزردگی چادرینه مخچه یا کشیده شدن سخت شامه در قاعده مخ، همگی می توانند سردردها شدیدی ایجاد نمایند. تقریبا تمام ضربه ها و ضغته ها و کشش هائی که به عروق خونی سخت شامه وارد می شوند: می توانند سردرد ایجاد کنند، یکی از شرائین بسیار حساس درون مغز، شریان مننژه میانی است که حتی در جراحی از دست زدن به آن خودداری می شود.
اگر سردرد مربط به خود جمجمه باشد درد آن به کجا تیر می کشد؟
اگرآسیب و رنج در بالای چادرینه مخچه باشد، درد در مسیر عصب پنجم ایجاد می شود که بیشتر در حوالی قسمت فوقانی سر در جلوی گوش بوده، لذا دردهای مربوط به مخچه و چادرینه آن، به ناحیه پیشانی منتشرمی گردد.
حال اگر درد در زیر چادرینه مخچه باشد از راه دومین عصب گردنی به دستگاه مرکزی اعصاب وارد می شود و چون پوست سر در ناحیه پشت گوش جزء قلمرو این عصب است لذا درد در پشت سر خواهد بود.
اقسام سردردهای درون جمجمه
1- سردرد مربوط به مننژیت،مننژیت یکی از شدیدترین سردردها را ایجاد می کند، این بیماری موجب التهاب تمام قسمتهای مننژ یا پرده مغز از جمله مناطق حساس سخت شامه و نواحی حساس اطراف جیبهای وریدی می شود، در این هنگام درد آن تمام کاسه سر را فرا می گیرد.
2- سردرد هائیکه در اثر ضربه به پرده مغز ایجاد می شود. در اثر جراحی مغز بیمار، به علت دستگاری پرده مغز روزها حتی هفته ها سر درد ممکن است پیش آید.
3- تومورهایی که به پرده مغز فشار وارد می آورند موجب سردرد شدید می گردند، این سردردها معمولا مربوط به منطقه خود تومور هستند یعنی هر جایی که تومور یا غده باشد همانجا درد ایجاد می شود و این درد موقعی مربوط به تحت فشار قرار گرفتن ناحیه ای از پرده مغز است که تومور در مجاورت آن قرار گرفته باشد، اگر بخاطر داشته باشیم که تومورهای بالای چادرینه مخچه دردی بطرف جلو سر و تومورهای زیر چادرینه مخچه دردی به طرف عقب سر ایجاد می کند به آسانی جای تومورهای دیگر مغز را خواهیم شناخت.
4- سردرد به علت کم شدن مایه نخاع: اگر تنها بیست سی سی از مایه نخاع گرفته شود درد شدیدی در سر ایجاد خواهد شد مخصوصا اگر بیمار ایستاده باشد این درد به علت فشار منفی است که در مغز به وجود می آید، زیرا فشار مایه نخاع در ازاء هر 20 سی سی مایه کشیده شده در حدود 200 میلی لیتر آب تنزل می نماید که این کاهش باعث کشیده شدن سطوح مختلف سخت شامه می شود و درد ایجاد می شود، می دانیم که مغز درمایعی که درون جمجمه قرار گرفته است وجود دارد مثل پرتقالی که در ظرف آبی قرار گرفته باشد، کم شدن مایع درون ظرف باعث می شود که پرتقال بتواند به سطح ظرف بر خورد کند یکی از موهبت های آفرینش همین وجود مایه درون جمجمه است والا در هر ضربه با تکان تصادفی که برای آدمی در اثر اصطکاک مغز با استخوان جمجمه درد شدیدی به وجود می آمد.
سردردهای میگرنی
گرچه هنوز علت اصلی میگرن شناخته نشده لیکن آن را به یک پدیده عروقی نسبت می دهند، معمولا احساسهائی نظیر تهوع، کاهش بینائی در قسمتی از میدان بینائی (اورای بینائی یا عامل خبر دهنده) یا سایر اقسام توهمات حسی فرارسیدن سردرد میگرنی را اعلام می دارند. از این رو بیشتر بیماران خود می فهمند که سردردشان فرا خواهد رسید و آماده پذیرائی این مهمان دردناک خواهند شد این علائم معمولا پیش در آمد شروع درد است.
یکی از نظریات دانشمندان در باره میگرن این است که:
هیجانات و فشارهای روحی طویل المدت از طریق رفلکس باعث انقباض بعضی از سرخ رگهای سر از جمله آنهائی که به مغز خون می دهند می گردد. این انقباضات باعث کم شدن خون قسمتی از مغز شده که این کم خونی را معرف عامل خبر دهنده یا علائم پیش رس سردرد می دانند.
این کم خونی کم کم شدید تر شده باعث تغییراتی در دیواره رگها می گردد، این تغییرات موجب شل شدن دیواره عروقی خون شده، این عروق حدود 24 تا 48 ساعت تونوس (سفتی) خود را از دست می دهند فشار موجود در این رگها موجب گشادی آنها شده ضرباتی شدید به صورت گلنگ زدن یا ضربه زدن برای بیمار به وجود می آورد و به نظر می رسد گسترش بیش ازحد جدار عروق باعث پیدایش میگرن باشد.
اثرات ثانوی کم خونی نیز خود عامل دیگری در تشدید سردرد است. اگر سندرم میگرن در مراحل اولیه و پیش رس به وسیله ترکیبات تارترات ارگوتامین (سد) شود، سردرد شدیدی به وجود نمی آید، این ترکیبات می توانند از ایسکمی یا کم خونی اولیه عروق جلوگیری کرده مانع به وجود آمدن سردرد شوند مکانیسم بروز حمله میگرنی را می توان بدین طریق شرح داد که طی سه مرحله این به وجود می آید.
1- مرحله احتباس آب و نمک در بدن که این بیشتر در نزد زنان بلند قدی که مبتلا به حالت عصبانی و زود رنجی و تحریک پذیری هستند دیده می شود، در روزهای اول قاعدگی که الدسترون خون و ادرار زیاد می شوند، این سردرد شدت می یابد.
2- مرحله انقباض و سوم مرحله انبساط عروق است که در این مرحله اطراف عروق مایعات پولی پپتیدی شبیه به برادی کینین یافت می شود که علت پیدایش آن معلوم نیست، شاید آشفتگی سوخت و ساز سرونین در ایجاد میگرن مؤثر باشد که داروهای ضد سروتونین بر روی آن مؤثراست.
سردرد در اثر فشارخون
بیشتر مبتلایان به فشار خون دچار سردرد هستند، افرادی که مبتلا به فشار خون متغیر هستند زمانی که فشار پائین است از سردرد اثری نیست، علت سردرد در بالا بودن فشار خون انفباض یا پارگی عروق کوچک و یا تراوش مایع به درون فضای جمجمه است و این خطر همیشه موجود است که رگهای بزرگ پاره شده و منجر به فلج قسمتی یا همه بدن گردد.
سردرد هیستامینی
این سردرد را به وسیله تزریق هیستامین در حیوانات مکرر به وجود آورده اند که در نتیجه تزریق هیستامین سرخ رگهای داخل و خارج جمجمه گشاد شده ابتدا فشار خون پائین آمده پس از چند دقیقه بالا می رود پس از این سرخ رگها سر، بخصوص سرخ رگهای گیجگاهی در حالت اتساع و ضربان شدید باقی می مانند.
سردرد به علت یبوست
در بیشتر افرادی که مبتلا به یبوست هستند سردرد کهنه ای دیده می شود علت این سردرد را جذب مواد سمی روده ها به وسیله کبد می دانند گاهی همه سموم جذب شده خنثی نمی شود و ایجاد سردرد می کند نظریه دیگری وجود دارد و آن این است که در زمان یبوست گاهی مقداری از پلاسمای خون وارد جگر می شود که این خود باعث کم شدن گردش خون در جمجمه شده سردرد به وجود می آید.
سردردهای خارج جمجمه ای
در بسیاری از سردردها از جمله سردرد هیستامینی، سردرد توکسیک (سردرد سمی) و سردرد میگرنی همزمان با اتساع سرخ رگهای درون جمجمه سرخ رگهای بیرون جمجمه نیزمتسع می شود اما مواردی دیده می شود که با وجود اینکه فقط سرخ رگهای خارج جمجمه متسع شدخ اند سردرد وجود دارد، در این موارد اگر فشاری بر قاعده رگ متسع شده وارد شود سردرد تسکین می یابد، گرچه وجود اتساع عروقی را در این گونه موارد به علت وجود هیستامین می دانند اما هنوزعامل اصلی اینکونه سردردها شناخته نشده است.
سردرد در اثر انقباض عضلانی
در بیشتر اوقات اضطراب و نگرانی و خشم و غضب عضلات سروگردن را منقبض می نماید. که این انقباض و گرفتگی عضلانی باعث سردرد می شود این درد بیشتر در جائی که عضله سفت شده است احساس می شود و کاملا شبیه به سردردهای آسیب درون جمجمه ای می باشد.
سردرد در اثر نسوج بینی و عوامل وابسته به آن
مخاط بینی و سینوسهای صورت و پیشانی خیلی حساس به درد هستند با اینکه این سردرد خیلی حساس نیست اما اگر عفونتی به آن ضمیمه شود سردرد شدیدی پیدا می شود و این سردردها بیشتر در عقب کره چشم و در ریشه بینی احساس می شوند، اگر سینوسهای پیشانی عفونی شوند سردرد در قسمت جلو سر و بالای پیشانی تظاهر می کند اما سردرد مربوط به سینوسهای صورت یعنی سینوسهای فکی در محل خود سینوس یعنی زیرچشمها احساس می گردد.
سردرد در اثر اختلال دید چشمها
هرگاه اشکالی در تمرکز دید موجود باشد، برای حصول دید واضح وروشن، عضلات مژگانی چشم بیش از اندازه منغبض می شوند با وجود اینکه این عضلات خیلی کوچک هستند باز انقباض آنها می تواند سردرد ایجاد کند این سردردها در پشت کاسه چشمها حس می شود از این گذشته در کم سوئی چشمها به علت انقباض عضلات صورت و عضلات خارجی چشم سردرد به وجود می آید نامساوی بودن دید هر دو چشم، عدم تعادل بین عضلات خارجی چشم، خیره شدن به نور شدید زیاد شدن نور به طورناگهانی مثل جوشکاری و غیره، همه می توانند عامل سردرد باشند.
سندرم منی یر(منییر)
علت اصلی پیدایش این بیماری هنوز به خوبی معلوم نیست، عده ای اتساع قسمت غشایی گوش داخلی که شامل لابیرنت و قسمت حلزونی است، عامل آن می دانند و درد آن را به علت وجود افزایش فشار مایع درون آندولف داخل مجاری گوش به حساب می آورند.
در این بیماری علائمی از قبیل سرگیجه واقعی، به صورت احساس و توهم، حرکت در محیط اطراف به بیمار دست می دهد و بیمار قادر به حرکت نیست و اگر حرکت کند به زمین می افتد و دچار حالت تهوع و استفراغ و صدا کردن گوش و اختلال شنوائی میگردد، در فواصل حمله بیمار سالم به نظر می رسد ولی به تدریج دچار شنوائی می گردد.
درمان این بیماری نیز با داروهای ضد هیستامین شروع می شود. اسید نیکوتینیک در درمان آن مؤثر است، رژیم بدون نمک و داروهای پیشاب آور خیلی مفیدند نسخه های مؤثر بر میگرن برای درمان این بیماری مفید است و با تجربیاتی که انجام شده است، داروی ضد میگرن گیاهی روی این نوع سردردها مؤثر بوده است.
داروهای ضد میگرن گیاهی روی این نوع سردردها مؤثر بوده است.
تذکر این نکته لازم است که چرا نسخه های متعددی برای درمان هر بیماری پیشنهاد شده است:
1- به علت در دست نبودن همه داروها در یک محل
2- به علت نشناختن و یا نامهای مختلف محلی
3- برای امکان استفاده از هر کدام که موجود است
4- استفاده از تنوع داروئی، برای عدم اعتیاد
5- برای استفاده از گسترش خاصیت داروئی
درمان سردردها بطور عموم
بطور کلی داروهای لینت یخش در کلیه سردردها مؤثر می باشد. لذا دادن مربای هلیله و مربای آمله مفید واقع می شود. مطابق معمول پاک سازی بدن از خلط غالب یا عامل بیمار کننده لازم است. در معالجه سردردها رعایت نکات زیر در بهبودی سردرد کمک بیشتری می نماید. هوا، غذا، سالم کردن مزاج، تقلیل خوراکیها بخصوص آشامیدنیها و مایعات، و بر قراری آرامش و سکون.
در سردردهائیکه با آب ریزش بینی همراه است شستن سر و روغن مالی به سر خیلی مفید نیست و خوداری از آن بهتر است.
در سردردهائیکه تواءم با بالا بودن فشار خون است و نیز بیمار چاق می باشد کم کردن خون یکی از راههای مفید درمان است.
نظریه جوان کوردو در باره درمان سردردها
پاکسازی مربوط به خلط غالب در هر سردردی لازم است و بیمار بایستی در جایگاه معتدلی که در آنجا بوهای مختلف وجود نداشته باشد استراحت کند، تقلیل غذا نموده و تکثیر خواب نماید و داروهی لازم بر سرو پیشانی قرار دهد، سائیده سنگ مرمر و حل کردن آن در سرکه بطور مالیدنی به محل درد برای کسانیکه سردرد آنها از پشت سر و گردن شروع می شود مؤثر است. ( سائیده سنگ مرمر 25 گرم، سرکه 2 استکان، به محل درد روزی چهار مرتبه بمالند).
گل ارمنی 15 گرم، سرکه یک استکان، این محلول نیز برای مالیدن یه وسط سر، در اینگونه سردردها مؤثر است. خمیر آرد گندم و ریشه بارهنگ به صورت ضماد به پشت گردن مؤثر و بستن کوبیده گیاه مقدس بر شقیقه مفید است.
سردرد در اثر سرماخوردگی و سرمازدگی
راه رفتن در برف و هوای بسیار سرد و خوردن چیزهای خیلی سرد و یخ مثل برف و یخ، آب خیلی سرد و غیره گاهی باعث سردردهای بسیار شدیدی می شود که بایستی از روغن یاسنین یا روغن مرزنجوش یا روغن سداب نیم گرم بر سر بمالند، اگر سردرد بسیار شدید باشد می توان بقدر کمی فرفیون به روغنهای بالا افزود.
ارزن کوبیده یا سیاه دانه کوبیده یا سبوس گندم را در پارچه ای نازک ریخته بر وسط سر در ناحیه ملاج ببندند و مرتباً سر را با آب گرم بشویند و آن را خشک کرده ببندند.
اگر سردرد ساکت نشود میتوان بیمار را در حمام گرم برده و مرتباً سر او را با جوشانیده زیر بشویند.
داروها را نیم کوب کرده در یک ظرف بزرگ جوشانده پس از صاف کردن با آن سر را شسته و خوب ماساژ دهند مقداری از محلول فوق را خیلی رقیق کرده استنشاق نمایند.
برای تسکین درد هر یک از گلهای زیر را که در دسترس باشد می توان بوئید. یاسمن، گل نرگس، گل سوسن، عنبر، عود و ؛غیره.
ضماد یکی از این داروها به محل شدت درد، در تسکین و آرام مودن آن مفید است:
حب الغار، قسط ، کبابه چینی، سداب، یکی از این داروها را به مقدار 10 گرم انتخاب کرده با 2 استکان گلاب ممزوج نموده به کار برند، کوبیده و نرم سائیده یکی از این داروها را نیز به پیشانی بمالند و سر را محکم با دستمالی ببندند.
قرنفل (میخک) یا دارچین یک مثقال در گلاب و سرکه حل کرده بمالند.
نسخه:
پرهیز از چیزهای سرد و یخ و کم کردن غذا و خودداری از مصرف ترشی جات لازم است مالیدن کندر و مسطکی بر شقیقه مفید و دادن برگ اشترغاز (خارشتر) و پوست و ریشه درخت گردو و گل سرخ از هر کدام 5 گرم برای 4 روز توصیه می شود (این مقدار برای چهار روز به صورت جوشانده)
سائیدن 5 گرم پودینه و 5 گرم مرزنجوش در 2 استکان سرکه یا حل کردن آنها در روغن کرچک به صورت مالیدنی بر پیشانی و شقیقه نتیجه خوبی داده است.
بخور کور یا خیار دشتی به گوش و بینی و سر نیز یکی از طریق تسکین درد است، مالیدن سیر جوشیده و روغن گل (5 گرم سیر، یک استکان روغن گل) بروسط سر و ملاج در اینگونه سردردهای حاصل از سرماخوردگی رضایت بخش بوده است.
این سردردها اگر در کسانیکه دارای مزاج بلغمی هست پیدا شود علائمی از قبیل سنگینی سر و چشم و حالت فراموشی، آب ریزش دهان و بینی و سفیدی ادرار، کندی نبض و کمبود شدت درد در آنها دیده می شود.
اینگونه بیماران از غذاهای گرم بهبودی حاصل کرده و از غذاهای سرد و یخ و هوای سرد و محیط کار و زندگی سرد زیان می بینند،این حالت بیشتر در پیران و اهل راحت به وجود می آید.
درمان این حالت
شیرین بیان 100 گرم نیم کوب در 10 روز صبح و شب پس از جوشاندن ناشتا میل نمایند.
بادیان یا ریشه کاسنی یا تاجریزی را می توان روزی 10 گرم جوشانده در دو نوبت 5 گرم شب به کار برد و از گل قند نیز میتوان استفاده نمود.
در روز چهارم استقرار بیماری دادن روزانه 5 گرم ایراج فیقرا خیلی مؤثرو مفید واقع می شود.
غرغره مرزنجوش (5 گرم در یک لیوان بزرگ) و شستن سر با فرمول زیر نتایج خوبی داده است.
نسخه:
مالیدن روغنهای ذکر شده به محل درد و نیز مالیدن روغن فرفیون یا روغن گل به پیشانی و بوئیدن بسباسه که در روغن بنفشه حل شده باشد بیماری فوق را تسکین می دهد.
استنشاق آب مرزنجوش 5 گرم در یک بطر چند نوبت در روز کمک بزرگی به درمان بیماری است.
سردردهائی که از پشت سر شروع می شود
علت اینگونه سردردها در اثر زیادی مایعات بدن است که بایستی آب ترب و سکنجبین را مخلوط کرده یا جوشانده شوید تنها بدهند تا بیمار استفراغ کند و بدین سبب معده بیمار از امتلاء پاک می شود که این خود در بهبودی بیماری مؤثر واقعی می گردد. دادن مربای هلیله یا مربای آمله و سائیده 5 گرم ریوند چینی برای پاکسازی دستگاه گوارشی از امتلاء سودمند است، 5 گرم زراوند گرد بو داده در دو قاشق غذاخوری عسل ریخته میل نمائید و زنجبیل را در روغن (گل شب بو) سائیده بر سر بمالند و اگر قدری زعفران به دستور اضافه کنند بهتر است برای پاکسازی مزاج این بیماری از جوشانده سنا، ترب، بنفشه، بادیان، ریشه شیرین بیان، سه پستان از هر یک 10 گرم که در گل قند حل کرده باشند به مدت 5 روز صبح ناشتا مفید است.تخم مورد را جوشانده استنشاق یا کوبیده در بینی بکشند، همگی مسکن دردهای اینگونه بیماریها است.
نسخه: دیگر
اسارون، سنبل، مصطگی، زعفران، طباشیره، دارچینی، اذخر، قسمط شیرین، تخم کشوث، تخم کرفس، تخم کاسنی، زراوند طویل، جب بلیسان و عود بلیسان، هیل، عود از هر یک به نسبت مساوی گل سرخ برابر تمام آنها عسل چهار برابر تمام آنها، همه را کوبیده در عسل حل کرده روزی سه قاشق مرباخوری این نخسه برای انواع سردردها و سرگیجه های بدون علل و صدا کردن گوش و ضعف معده و کبد و نیز برای کم شدن ورمهای قسمتهای مختلف بدن نافع می باشد. این دارو برای سرد مزاجان بهتر است.
نسخه: دیگر
سردردهائی که در تعقیب حمام به وجود می آیند (پس از خروج از حمام)
ازجوشانده بابونه و غیره به صورت نیم گرم سر را بشویند مشک و عنبر بو کنند و شربتی از عرق گاوزبان و گلاب با عسل میل نمایند یا تخم ریحان را (5 گرم) نرم کوبیده در نصف استکان عسل حل کرده بکار برند. عرق گشنیز یا جوشانده 5 گرم تخم گشنیز در یک لیوان آب برای یک روز مفید است. این مقدار را تا بهبودی بیماری می توان ادامه داد.
سردرد به علت خشکی بینی
این سردرد با علائمی چون حالت گرسنگی چرت زدن و احساس غم و اندوه و سابقه واقع شدن در بادهای گرم سمی و خوردن چیزهای خشک کننده بزاق و کم کننده ترشحات بدن و لاغری و خشکی پوست همراه است.
لعاب خرفه، اعاب بهدانه، لعاب اسپرزه یکی از این داروها را انتخاب کرده روزی 5 گرم در آب جوش حل کرده لعاب آن را میل نمایند.
روغن بادام یا روغن کدو، یا روغن بنفشه در بینی بچکانید و بر کف پا نیزبمالند تقریبا حمام یا دوش آب گرم بگیرند یا آب گرم بر سر بریزند و آرد جو و آرد گندم را در روغن بادام حل کرده بر سر بمالند.
سردرد به علت خوردن غذاهای چربی دار، غلیظ و دیر هضم
که در اینجا درد بیشتر متوجه کاسه چشمها شده و سرگیجه و خیالات واهی و هذیان پیش می آید و نیز سیاهی رفتن جلو چشم آشکار می گردد.
همه را نرم کوبیده با آب کرفس حل کرده قرصهائی به اندازه نخود بسازند هر دفعه دو عدد میل نمایند و سیاهدانه و مرزنجوش را نرم کوبیده از هر کدام 10 گرم بو کنند.
روغن بادام تلخ در بینی بکشند بخور بادیان دهند بابونه و شوید را جوشانده از هر کدام 5/2 گرم استنشاق نمایند یا کوبیده سداب و مرزنجوش بو کنند (از هر کدام 5/2 گرم) و سر را با جوشانده آن بشویند و یا آب آن را در بینی بکشند ( 10 گرم برای 2 مرتبه هر قسمت را در یک بطر آب بجوشانند).
سردرد در مزاجهای سوداوی
اینگونه سردردها در تعقیب خوردن غذاهای سوداوی مثل بادنجان و عدس و کلم و گوشت گاو و گوشت شکار و غیره به وجود می آید که علائمی چون سنگینی سر، تیرگی صورت، بی حالی، چرت زدن، کندی نبض، خشکی چشمها و بینی، وسواس و افکار نامنظمی برای بیمار پیدا می شود و همچنین سفیدی ادرار و غیره ظاهر می گردد.
جوشانده بسفایج، اسطوقدوس، گل گاوزبان، بادرنجویه، مویز، آلوچه خشگه و ترنجبین مفید است غیر از آلوچه از بقیه هر یک 15 گرم ترنجبین شیره کش شده 25 گرم آلوچه 200 گرم به مدت 10 روز به صورت جوشانده صبح و عصرمیل کنند.
به هر جوشانده 2 گرم افتیمون کوبیده اگر اضافه نمایند بهتر است، عرق کاسنی روزی 2 استکان مفید است اگر روزانه سر را با جوشانده بابونه، مغز ناخنک آوشن، برگ چغندر یا جوشانده گل بنفشه و گل نیلوفر و بادرنجویه و بابونه و قرنفل بشویند در بهبودی بیماری مؤثر است. ویا یکی از روغنهای زیر را به سر بمالند. روغن بابونه، روغن سداب، و یا بابونه 10 گرم، مغر ناخنک 10 گرم، مرزنجوش 15 گرم همه را خوب سائیده در یک استکان روغن گل حل کرده به سر بمالند.
سردرد به علت حرارت زیاد مثل گرما و مکانهای خیلی داغ و قرار گرفتن زیر آفتاب و نزد آتش و تکلم به آواز بلند و نیز در تعقیب خشم و غضب و خوردن چیزهای گرم و تاخیر غذا از وقت اعتیاد.
در اینجا علائمی از قبیل خشگی چشمها و بینی، تغییر حواس و غلبه عطش و حال چرت زدن، صدا کردن گوشها سستی اندامها بخصوص سستی در حواس پنچگانه برای بیمار ظاهر می شود.
بیمار بایستی در مکانی خنک که با صندل و گل بنفشه و کافور و گلاب آراسته شده باشد قرار گیرد و مرتباً صندل، گلاب، کافور، سیب، گشنیز تر، بنفشه و سرکه بو کند. اگر درد ساکت نشود گلاب را سرد کرده بر سر بریزند و شربت لیمو، شربت انار ترش و شیرین، شربت تمرهندی، لعاب اسپرزه، شربت (آب غوره بدون نمک را بایستی در شکر چخته تا شربت آن به دست آید) آلو، شیر خشت و دوغ سرد و لعاب اسپرزه را در عرق کاسنی یا عرق نیلوفر ریخته بکار برند اگر در این بیماران حرارت زیاد زیان رسانده باشد باید آب جو را با لعاب اسپرزه و آرد جو و کدوی رند شده را مخلوط نموده و بر سر ضماد کنند و از جوشانده گل خطمی، گل پنیرک ، گل نیلوفر، سبوس گندم، پاشویه نمایند، صندل، آب گشنیز، روغن گلاب را مخلوط کرده و قدری سرکه به آن آمیخته به قسمت جلو سر ضماد نمایند.
بطور گلی برای لینت مزاج اینگونه بیماران و تسکین درد سر آنها از نسخه زیر استفاده می شود.
نسخه:
همه را جوشانده در جای سردی نگاهداری نموده 7 روز صبح ناشتا و عصر میل نمایند اگر 25 گرم شیر خشت به این محلول اضافه نمایند بهتر است یا می توان روزانه داروهای فوق را جوشانده صبح و عصر مصرف نمایند.
سردرد به علت ناراحتی معدی
با علائمی از قبیل استفراع تلخی دهان، قی تلخ، زردی چشم، تشنگی و عطش، پیچش سردل و ساکت شدن سردرد پس از استفراغ کردن همراه است.
سکنجبین را در آب خیلی گرمحل کرده میل نمایند تا محتویات معده خارج گردد داروهای ضد صفراوی تجویز نمایند تقویت معده و تسکین دردهای آن باعث آرامش اینگونه سردردها می گردد شربت غوره، رب انار، سیب، طباشیر، گل سرخ مفید است و یا طباشیر 5 گرم گل سرخ 10 گرم گل ارمنی 5 گرم همه را خوب سائیده در شربت غوره ریخته روز سه قاشق غذاخوری میل نمایند.
سردرد با ناراحتیهای معدی در اثر وجود بلغم
علائم : ترش کردن، وجود گاز و نفخ زیاد در معده، آروغ ترش زدن وجود لعاب زیاد در دهان حالت تهوع و راحت شدن بیمار در اثر استفراغ.
از جوشانده شبت ، ترب، ریشه شیرین بیان، سکنجبین برای خارج شدن محتویات معده استفاده می شود زیرا این امر باعث تسکین درد است بعد از این باید به تقویت معده پرداخت بیشتر دردهائی که مبداء گوارشی دارند درد آنها در وسط سر است که بایستی در اینجا نیز به تقویت معده و دستگاه گوارش پرداخت.
نسخه برای تقویت معده
نسخه:
سردرد با مبداء کبدی
درد طرف راست سر وجود آفت و آسیب در کبد مثل سنگ کیسه صفرا، تورم کیسه صفرا، عفونتهای مجاری صفراوی، یرقانها و بیماریهای دیگر کبدی.
رب انار، آب انار، آب آلو، آب غوره، عرق کاسنی، آب سرد و اگر بتوانند نان را در سرکه خورد کرده میل نمایند.
سردرد با مبداء بیماریهای طحال
علائم: درد سر بیشتر در طرف چپ خودنمائی می کند و ضعف و درد در طرف چپ شکم زیر آخرین دنده ها.
در اینجا نیز نان و سرکه مفید است خیار دشتی یا کمبیره کبر و عرق پودینه به صورت مخلوط روزی 2 استکان صبح و عصر میل نمایند و معالجه بیماریهای کبد را دنبال کنند.
سردرد با مبداء بیماریهای رحمی، کلیه، حجاب حاجزو روده ها که در بیماریهای رحمی کمبود خون حیض و درد وسط و جلوسر و کلیویها دردشان در پشت سر و در حجاب حاجز(دیافراگم) درد در وسط سر مایل به جلو و در مبتلایان به بیماریهای روده ای درد در قدام نزدیگ پیشانی است.
درمان اینگونه سردردها را بایستی به از بین بردن مبداء اصلی آن پرداخت و در درمان عضو معیوب کوشید.
سردرد با مبداء ضعف دماغی
در اینجا علائمی مانند کدورت حواس ظهور آفت در رفتار و اعمال دماغی و اختلال در تخیل افکار، وجود هیجان و ناآرامی و پیدایش سردرد به هنگام تحریک و تهییج برای صاحب آن، مانند شنیدن صداهای شدید بوئیدن بوی های مختلف.
تقویت دماغ نمایند گوشت پرندگان با نخود پخته و کمی زعفران و دارچین و گلاب اضافه نموده میل نمایند کمپوت میوه ها و شربت صندل بکار ببرند روغن گل یا گلاب و کمی سرکه بر سر بمالند قرنفل را نرم کوبیده در گلاب حل کرده به سر بمالند سیب، عنبر، و گلاب بویند در بهبودی مزاج و پاکسازی آن بکوشند و نسخه زیر را به کار ببرند.
نسخه: دیگر(به صورت قائوت)
سردرد پس از بیدار شدن از خواب
در اینجا بایستی پاکسازی خلط غالب را نمایند و خاکستر را در سرکه حل کرده و بر شقیقه و پیشانی بمالند و خاکستر چوب انجیر را در سرکه حل کرده به کار برند. مانند دستور فوق به صورت مالیدنی (در این جا منظور استفاده از املاح خاکستر است)
سردرد به دنبال بیمارهای زیر
بعد از استفراغ کردن زیاد، بعد از خونگیری و ادرار زیاد، بعد از خونریزیهای زیاد زنانگی و نفاس و بواسیری و بعد از بیداری های مفرط و بی خوابی های شدید و پس از پیدایش غم و اندوه زیاد و شدت زکام و نزله و خون ریزیهای بینی و نیز پس از گرسنگی.
در اینجا بایستی از غذاهای رقیق و مایعات استفاده شود آب جو یا مالشعیر مفید است گوشت پرندگان فربه سوپ مرغ و جو و آبگوشتهائی که از گردن بزغاله شیر خواره تهیه شده باشد و نیز حریره نشاسته میل نمایند و روغن بادام و روغن کنجد و روغن قلم و پیه مرغ بر سر بمالند و با آب گرم سر را بشویند و سر را ببندند.
سردرد به دنبال عمل زناشوئی
اینگونه سردردها در افراد ضعیف و زیاده رو دیده می شود.
شیر گاو جوشانده مرتبا بنوشند روغن بنفشه در بینی چکانند مرتبا دوش آب نیم گرم گیرند زرده تخم مرغ عسلی شده و گوشت ماهی و اغذیه رقیق و مایعات خورند.
نسخه:
اگر مزاج بیمار گرم باشد از کمپوت به و سیب استفاده نمایند.
سردرد به علت وجود تب
اینگونه دردها در هنگام تب پیدا شده و در وقت قطع تب بهبودی می یابد.
سرکه و گلاب و روغن گل را مخلوط کرده به پیش سر بمالند اگر هوا گرم باشد پاها را با آب سرد و اگر هوا سرد باشد پاها را آب گرم پ شویه کنند.
صندل، آب خرفه، و بارهنگ بر سر ضماد نمایند اگر بیحالی شدید باشد شیر زن بر سر دوشند و اگر در اثر بدی کار معده و غیره تب عارض شده باشد تنقیه معده نمایند. سپس تقویت معده به گل قند و آب تمرهندی کنند، اگر سردرد به علت عفونی و عفونت کلی خون باشد در این جا سنگینی سر شدت بیشتری داشته و زانوها درد دارد و دانه های قرمز رنگی روی پوست پیدا می شود زبان بسیار خشک، چشمها فرو رفته و تب در حداعلای درجه می باشد که باید تنقیه و پاکسازی خلط غالب نمایند.
عرق کاسنی، عرق گاوزبان، عرق بیدمشگ دهند، گلاب و قند به کار برند سرکه و گلاب آمیخته بو کنند سوپ مرغ، سوپ ماش، سوپ جو و مرغ، گیشنیز، کدو، اسفناج دهند ریشه کرچک و زنیان را کوبیده بر سر ضماد می نمایند.
سردر در تعقیب ضربه و سقطه
علائم : وجود حادثه یا تصادم و یا عامل ضربه و سقطه و آثار آن در ضربه های سر و تصادفات اگر شکستگی در کار نباشد و ترس از شدت درد و ورم در میان باشد اگر بیمار دارای فشار خون و زیادی خون باشد مقداری از آن را می توان گرفت تا از فشار و قدرت آن کاسته شود و درد بیمار کمی آرام گیرد و فشار درون جمجمه کمترشود.
مورد، گل رس، آرد عدس، مامیثا، حضض، آقاقیا، صندل و روغن گل را مخلوط کرده به محل ضربه ضماد نمایند تا از هماتون و خونریزی زیر جلدی جلوگیری شود. و جمجمه محکمتر گردد.
روغن گل و سرکه نیز مفید است، اگر بیمار دچار تب، ورم و قرمزی شدید محل ضربه باشد باید از صندل سرخ گل ارمنی به صورت نرم کوبیده که در آب تاج ریزی حل شده باشد به محل درد ضماد نمایند.
اگر ورم و درد کمتر نشد آنها را در سرکه پخته به محل ضماد کنند.
اگر اختلالات حواس به وجود آمد و تب نیز پیدا شود آثار ورم مغز خون ریزی داخلی مشهود است از چوب درخت گز، پوست انار و میوه کاج و کندر و گل سرخ که همه را درهم کوبیده و نرم کرده باشند می توان به صورت ضماد استفاده نمود و آرد جو گل زوفا، برگ بید، و روغن گل به محل ضربه ضماد نمایند گل بنفشه، سیب، گلاب برای بوئیدن این گونه بیماران مفید است.
داروهای زیر به صورت پاشویه بر تمام سردردهای مزمن مؤثر می باشد:
گل خطمی، بابونه، مغز ناخنک، گل زوفا، تاج ریزی، خردل سبوس گندم که بایستی همه را جوشانده به کار برند (از هر کدام به مقدار کافی برای سه روز).
نسخه دیگر
گل بنفشه، گل خطمی، از هر یک 25 گرم سبوس گندم 75 گرم آب 4 بطری جوشانده به صورت پاشویه. نخسه زیر برای تسکین سردردهای کهنه و پاکسازی مغز از ژرم بیماری زا و گریپ های فصلی و مقاوم نافع است.
صبر زرد 5 گرم، عصاره ریشه شیرین بیان 25 گرم شوید 5 گرم، مصطکی 5/2 گرم صبر زرد را باید با آب کاسنی یا گلاب حل کرده و سپس بقیه داروها را به آن آمیخته روزی سه قاشق مرباخوری میل نمایند.
نسخه مسکن دیگر
ایارج فقیرا 15 گرم، شحم خنظل 5 گرم، تُربُد 5/2 گرم، افتیمون 5 گرم، سقمونیا (یا محموده) 5 گرم همه راکوبیده در آب کرفس حل کرده روزی سه قاشق مرباخوری میل نمایند.
نسخه دیگر
تخم اسفند کوبیده 25 گرم آب انگور یک بطر درهم جوشانده تا نصف شود، مغز گوسفند بکار برند و یا مغز مرغ را با آب انار مخلوط کرده به بیمار بخورانند، جوشانده آب اسطوخدوس را در شربت عسل حل کرده تجویز نمایند (اسطوخدوس 10 گرم در یک لیوان آب جوشانده صاف شده آن را با 250 گرم عسل مخلوط کرده بتدریج مصرف نمایند.
زعفران، مومیائی و کندر را سائیده در سفیده تخم مرغ حل کرده به قسمت ضرب دیده ضماد نمایند یا برگ کلم، مورد، مرزنحوش را کوبیده ضماد کنند، در تعقیب ضربه هائیکه مغز تکان خورده و باعث سردرد شده باشد 5 گرم اسطوخدوس را جوشانده در سر نوبت صاف شده آب آنرا با عسل میل نمایند.
پیدایش سردرد در تعقیب بوهای زننده
بعضی از افراد به محض بوئیدن چیزی دچار سردرد شدیدی می گردند که این این نوع خود باعث زحمت زیاد بیمار است زیرا کمتر وقتی و زمانی است که آدمی دچار اینگونه بوها نشوند چه در گذرگاهها و چه درمحل کار و غیره، همیشه ممکن است بوئی خوش یا ناخوش در هوا پراکنده شده باشد.
بر حسب بوی پراکنده شده در هوا بایستی داروی آن انتخاب شود مثلا اگر از بوهای گرمی جات باشد کافور، بنفشه، گل نیلوفر، سیب درختی، گشنیز تر بو کنند و روغن بنفشه یا نیلوفر یا بادام در بینی بمالند اگر از بوهای بد و ناراحت کننده باشد بایستی بیمار دوش آب گرم گرفته سر را بشوید و قدری گلاب و سرکه در بینی بمالد.
سردرد در تعقیب تبهای زیاد و یا ناراحتیهای شدید روحی
در اینجا بایستی مزاج بیمار را پاک سازی کرده از امتلاء و پری دستگاه گوارش جلوگیری به عمل آورد عرق کاسنی روزانه میل نمایند، روغن بنفشه در بینی بچکانند از اشیای خوشبو استفاده کنند سر را با گلاب و صندل بشویند یا حضض و یا روغن گل بر سر بمالند و 5 گرم اسطوخدوس را جوشانده آب آنرا در نصف لیوان گلاب ریخته به تدریج بدهند.
سردرد در تعقیب مشروبات الکلی
در کشور هائی که مشروبات الکلی مصرف می شود اینگونه سردردها دیده می شود درمان آن را با سکنجبین و جوشانده شبت آغاز می کنند تا بیمار استفراغ کند تا معده از امتلاء و مصمومیت الکل پاک گردد اگر مزاج بیمار گرم باشد 5/2 گرم سقمونیا را در نصف لیوان آب انار حل کرده یا شیرخشت را در آب آلو یا در آب تمر ریخته کمی گلاب اضافه نموده تجویز نمایند در سرد مزاجان از ایارج فیقرا استفاده می شود شربت انار، شربت سیب، شربت به، شربت آب غوره، صندل را با آب سرد آمیخته به کار برند. اگر بیمار دارای مزاجی بسیار گرم باشد شیره خرفه با چهار عرق خنک (عرق کاسنی، عرق تمشک، عرق شاه تره، عرق بیدمشک) تجویز کنند در ابتدا با سرکه و روغن گل و گلاب سر را بشویند و در انتها یا بعدا روغن بابونه یا روغن سوسن را نیم گرم کرده به سر بمالند و سعی کنند که بیمار بخوابد اگر بیمار دارای التهابات داخلی یعنی حالت گریه و داد کشیدن باشد از دوغ ترش می توان استفاده کرد و پاهای او را در آب سرد می توان قرار داد یا روغن بنفشه را با قدری نمک ممزوج کرده بر کف پاها بمالند یا با جوشانده گل بنفشه بابونه و نمک پاشویه نمایند.
سردرد به علل متعدد دیگر
مثل سردردی که در تعقیب خوردن غذاهای فاسد و چرب و غلیظ و مسموم کننده و یا هر عامل دیگر که باعث بالا رفتن فشار داخل جمجمه باشد چه غذائی چه روحی و هیجانی و یا بوئی حتی گاهی در اثر مشاهده اشیاء و گاهی به علت شنیدن یک خبر ممکن است به شدت سردردهائی به وجود آید زمانی در اثر شنیدن صداهائی ممکن است به شدت سردرد افزوده گردد، اینگونه سردردها در تمام سر خود را نشان می دهد و اثر کوچکترین عامل تحریکی به شدت سردرد افزوده می شود حتی گاهی بیمار از دیدن روشنائی تنفر دارد و در تاریکی و تنهائی احساس آرامش و سکون می نماید اینگونه بیماران دوست دارند که در وقت سردرد چشم خود را بسته نگاه دارند و گاهی احساس می کنند که سرشان میخواهد بترکد این اصطلاح از زبان خود بیماران است.
در بالا بودن و ازدیاد خون، فصد و کم کردن خون مؤثر است اگر بیمار چاق پرخون و دارای مزاجی گرم باشد شربت انار تجویز نمایند در سودامزاجها شربت افتیمون دهند و عرق گل گاوزبان را در قند حل کرده با تخم ریحان بکار برند درصفراوی مزاجها آب تمرهندی و چهارعرق های خنک دستور دهند.
نسخه های زیر برای اینکونه سردردها مؤثر است
نسخه:
سردردهای نیمه سر یا سردردهای میگرنی
این دردها بیشتر یک طرفه و دل زننده تواءم با حالت تهوع و تیر کشنده، در زنان شروع آن همزمان با درد قاعدگی گاهی، ارثی بودن و چند عوامل دیگر را می توان به علل فوق افزود. بحث علمی اینگونه سردردها در اول کتاب آمده است.
مطابق دستورات گذشته خلط غالب بدن را بایستی از بین برد در دموی مزاجهائی که پرخونی زیاد آنها را آزار می دهد باید خون گیری به عمل آید در صفراوی مزاجها پاکسازی صفرا از بدن و دادن شربت گشنیز و بوئیدن کافور و خوردن شیر وشکر و گل بنفشه و گل نیلوفر و گل خطمی مؤثر است و برگ خطمی و برگ کاهو، گل سرخ را جوشانده آب آنرا به موضع درد بمالند و یا کوبیده تخم کاهو و پوست خشخاش به محل درد گذراند در بلغمی مزاجها پاکسازی بدن را به وسیله ایارج فیقرا کرده و از جوشانده بابونه درمنه ترکی آویشن شیرازی و شبت سر را بشویند و بابونه مغز ناخنک و شبت شنبلیله و کتان را کوبیده ضماد نمایند و یا از ضماد حنا با قدری نمک یا ضماد صمغ عربی و سداب یا پوست ریشه کبر یا خیار دشتی و یا پیاز عنصل و فرفیون استفاده نمایند اگر درد ساکت نشود کوبیده 10 گرم تخم کاهو 5 گرم مر 5 گرم پوست خشخاش 5 گرم کتیرا و بذرالنبج را در گلاب حل کرده به محل درد ضماد نمایند و حتی المقدور مخدرات ندهند: ضماد زیر در تسکین این گونه دردها نیز مؤثر است:
نسخه:
نسخه بنام مفرح جالینوسی
آمله مقشر 25 گرم 7 روز در شیر خیسانده و پس از خارج کردن از شیر سه روز در گلاب نگهداری کرده و پس از خارج کردن از گلاب با گل گاوزبان، تخم خرفه، از هر کدام 25 گرم، صندل سرخ و سفید، بادیان، سنبل از هر کدام 10 گرم، تخم گیشنیز، بهمن سرخ و سفید، دارچین، طباشیر، پوست نارنج، ابریشم مقرض، کهربا از هر کدام 5 گرم، مروارید و بسد یا ریشه مرجان از هر کدام 5/2 گرم همه داروها را نرم سائیده در شربت سیب یا شربت به یا عسل به اندازه نیم کیلو حل کرده روزی سه قاشق مرباخوری میل نمایند.
معجون فوق برای گرفتگی جلو قلبی و اختلالات فکری و سرگیجه و بیماری صرع و دردهای شقیقه ای و بیماری مالیخولیا مؤثر است.
نسخه:
قثاءالحمار یا خیار دشتی و افسنتین را در آب و روغن زیتون ریخته کمی جوشانده تا سفت شود از این رو برای تسکین درد به محل بیماری مالیده شود و با آب دو جوشانده (بدون روغن) سر را می توان شست.
نسخه بوئیدنی
سائیده فلفل سیاه یا دارشیشعان یک گرم میخک 5 دانه همه را بسیار نرم سائیده بو کنند یا تنباکو سائیده بو نمایند.
نسخه:
بطور کلی برای میگرن میتوان از دستورهای زیر استفاده نمود. و این نسخه ها به تجربه رسیده و خیلی مؤثرتر از دستورات قبلی برای میگرنیها است.