ميرمؤمنان على بن ابىطالب عليه السلام به فرزند خود حسن عليه السلام فرمود : «پسرم! تو را
چهار نكتهبياموزم كه به كمك آنها از طب ، بی نياز شوى؟
توصیه پزشکی
آنچه انسان را از پزشك ، بى نياز مىكند
الخصال ـ به نقل از اصبغ بن نُباته ـ : اميرمؤمنان على بن ابىطالب عليه السلام به فرزند خود حسن عليه السلام فرمود : «پسرم! آيا تو را چهار نكته نياموزم كه به كمك آنها از طب ، بىنياز شوى؟».
گفت : چرا ،اى اميرمؤنان!
فرمود : «بر سفره نمىنشينى ، مگر آن هنگام كه گرسنهاى؛ و از سفره بر نمىخيزى ، مگر در آن حال كه هنوز ، ميل خوردن دارى ؛ خوب بجو ؛ و به گاه خفتن ، خودت را بر خَلا عرضه كن . اگر اين چهار نكته را به كار بستى ، از طب ، بىنياز شوى» .
امام على عليهالسلام : هر كس در گرسنگى كامل ، غذا بخورد ، غذا را خوب بجَوَد ،در حالى كه هنوز ميل خوردن دارد ،غذا را وا گذارد و چون احساس قضاى حاجت كرد ، آن را محبوس ندارد ، به هيچ بيمارىاى جز بيمارى مرگ ، مبتلا نمىشود .
امام على عليهالسلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه گفتند : [چرا] در قرآن، هر دانشى جز دانشطب هست؟ ـ : هان! در قرآن ، آيهاى است كه همه طب را يكجا در خود گردآورده است : « وَكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ ؛ بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد» .
پرهيز از مراجعه به پزشك تا سرحدّ امكان
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : تا هنگامى كه بدنت درد را تحمّل مىكند ، از دارو بپرهيز و آنگاه كه درد را تحمّل نكرد ، پس دارو .
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : هر كس سلامت تنش بر بيمارىاش چيرگى دارد ، مداوا نكند .
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : هر كس مىتواند با بيمارى خود ، سر كند ، از درمان بپرهيزد ؛ زيرا بسا دارويى كه خود ، بيمارى بر جاى مىنهد .
امام على عليه السلام ـ در حكمتهاى منسوب به ايشان ـ : نوشيدن دارو براى بدن ، به صابون براى جامه مىمانَد ؛ آن را تميز مىكند ، امّا كهنهاش هم مىكند .
امام على عليه السلام : با درد خويش ، تا آن هنگام كه با تو مدارا مىكند ، مدارا كن .
امام على عليه السلام : مسلمان به دارو توسّل نمىجويد ،مگر آن هنگام كه بيمارىاش بر تندرستىاش چيرگى يابد .
امام صادق عليه السلام : سه چيز ، ناخوشايندى در پى مىآورد : ... و نوشيدن دارو بدون بيمارى ، هر چند شخص از آن دارو ، جان به در بَرَد .
امام صادق عليه السلام : هر كس تندرستىاش بر بيمارىاش چيرگى داشته باشد و دارو بنوشد ، به زيان خويش ، اقدام كرده است .
امام صادق عليه السلام : هر كس تندرستىاش بر بيمارىاش غلبه داشته باشد و خود را به چيزى درمانى كند و پس از آن بميرد ، من در پيشگاه خداوند ، از او بيزارى مىجويم .
امام كاظم عليه السلام : تا زمانى كه بيمارى ، به جد با شما درگير نشده است ، درگير معالجه طبيبان نشويد ، كه درمان به مانند ساختمان است كه مقدار كمى از آن ، شخص را به مقدار فراوانش مىكشاند .
راه تندرستى
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : هر كارى را چارهاى است و چاره تندرستى در دنيا ، چهار چيز است :كم سخن گفتن ، كم خفتن ، كم راه رفتن و كم خوردن .
الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام : روايت شده است : چون گرسنه شدى ، بخور ؛ چون تشنه شدى ، بنوش ؛ چون ادرار بر تو فشار آورد ، ادرار كن ؛ جز از سرِ نياز ، نزديكى مكن ؛ و چون احساس خوابآلودگى كردى ، بخواب ، كه اينها مايه تندرستى بدن اند .
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : روزه بگيريد تا تندرست بمانيد .
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : سفر كنيد تا تندرست و سالم بمانيد .
پيامبر خدا صلى الله عليه وآله : سفر كنيد تا تندرست بمانيد ، جهاد كنيد تا غنيمت به چنگ آوريد ، و حج بگزاريد تا بىنياز شويد .
امام على عليهالسلام : شب زندهدارى ، مايه تندرستى است .
امام سجّاد عليهالسلام : حج و عمره بگزاريد تا تندرست بمانيد ، روزىتان گشاده شود و خرجى خانوادهتان تأمين گردد .
عوامل شادابى
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : سه چيز است كه تن ، به واسطه آنها شاداب مىشود و رشد مىكند :بوى خوش ، جامه نرم و نوشيدن عسل .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : بوى خوش ، شادى مىآورد . عسل ، شادى مىآورد . نگريستن به سبزه ، شادى مىآورد . و سوارى ، شادى مىآورد .
امام على عليهالسلام : بوى خوش ، يك تعويذ (نشاط و شادى) است . عسل ، يك تعويذ است . سوارى ، يك تعويذ است . نگريستن به سبزه ، يك تعويذ است .
امام صادق عليهالسلام : هر كس كفش زرد بپوشد ، تا هنگامى كه آن را كهنه كند ، در شادمانى است .
امام باقر عليهالسلام : هر كس كفش زرد بپوشد ، تا زمانى كه آن كفش را داشته باشد ، دلِخوش دارد ؛ چرا كه خداوند مىفرمايد : « صَفْرَآءُ فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّـظِرِينَ ؛ زردى پُر رنگ ، كه ديدنش بينندگان را شاد مىكند» .
امام صادق عليهالسلام : سه چيز چاق مىكند و سه چيز ديگر ، لاغر مىكند : آنچه چاق مىكند ، عبارت است از : پيوسته حمّام كردن ، استشمام بوى خوش ، پوشيدن جامه نرم ... .
الكافى ـ به نقل از احمد بن محمّد بن خالد ، از يكى از يارانش ـ : امام صادق عليهالسلامفرمود :«سه چيز است كه خوردنى نيست ، ولى چاق مىكند ؛ سه چيز است كه خوردنى است ، ولى لاغر مىكند ؛ دو چيز است كه براى هر چيزى سودمند است و براى هيچ چيز ، ضرر ندارد؛ و دو چيز است كه از هر جهت ، زيان دارد و براى هيچ چيز ، فايدهاى ندارد .
امّا آن سه چيز كه خوراكى نيست و چاق مىكند عبارتاند از : پوشيدن زيرپوش كتان ، بوى خوش ، و نوره كشيدن . آن سه چيز كه خوردنى است و لاغر مىكند ، عبارتاند از : گوشت خشك شده ، پنير و خرماى تازه به بار نشسته (و در حديثى ديگر آمده است :
گوشت راسته شتر و لِرد روغن) . آن دو چيزى هم كه براى هر چيزى سودمند است و براى هيچ چيز ضرر ندارد ، عبارتاند از : آب نيمْگرم و انار . و آن دو چيزى هم كه براى هر چيز زيان دارند و براى هيچ چيز مفيد نيستند ، عبارتاند از : گوشت خشك شده و پنير».
[راوى مىگويد :] گفتم : فدايت شوم! آنجا گفتى لاغر مىكنند و اينجا مىگويى !زيان مىرسانند؟!
فرمود : «آيا نمىدانى كه لاغرى ، خود از [مصداقهاى] زيانديدگى است؟!» .
امام صادق عليهالسلام : تعويذ (نشاط و شادى) ، در ده چيز است : قدم زدن ، سوارى ، در آب غوطه خوردن ، به سبزه نگريستن ، خوردن و آشاميدن ، به زنِ خوشسيما نگاه كردن ، آميزش جنسى ، مسواك زدن ، سر را با خَطْمى در حمّام و جز آن شستن ، و با مردمان همسخن شدن .
الفقه المنسوب للإمام الرضا عليهالسلام : روايت مىكنم كه اگر چيزى موجب افزايش [نيرو و نشاطِ] بدن باشد ، ماساژ دادن بدن و لباس نرم ، همچنين بوى خوش و استحمام ، [جزيى از] آن است ، و اگر [گزارش شود كه] مردهاى در اثر ماساژ دادن زنده شده است ، من آن را انكار نمىكنم.
امام رضا عليهالسلام : هر كس مىخواهد مزاج صفراوى را فرو بنشاند ، هر روز ، چيزى تَر و سرد بخورد ، بدن خويش را باد بزند ، كمتر حركت كند ، و به آن كه وى را دوست دارد ، فراوان بنگرد .
عوامل طول عُمر
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : چهار چيز ، بر عمر مىافزايد : ازدواج با دوشيزگان ، غسل كردن با آبِ گرم ، خفتن بر شانه چپ ، و خوردن سيب در سحرگاهان .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : گرمْ مزاجان را به درازى عمر ، مژده ده .
كتاب من لا يحضره الفقيه : پيامبر خدا فرمود : «هر كه جاودانگى را مىخواهد ـ والبته جاودانگىاى [براى غير خدا] نيست ـ بايد كه چاشت را زودتر بخورد ، كفش خوب (و مناسب) بپوشد ، رَداى سَبُك برگيرد ، و كمتر با زنان بياميزد» .
پرسيدند : اى پيامبر خدا! رداى سَبُك چيست؟
فرمود : «كم بودن بدهى» .
امام على عليهالسلام : هر كه خواهان جاودانگى است ـ و البته جاودانگىاى [ براى غير خدا] نيست ـ زود صبحانه بخورد ، ديرتر شام بخورد ، با زنان كمتر درآميزد ، و رداى سَبُك برگيرد .
امام على عليهالسلام : شستن دستها پيش و پس از غذا خوردن ، [ موجب] فزونى عمر است.
امام صادق عليهالسلام : دستهايتان را پيش و پس از غذا خوردن بشوييد ، كه فقر را مىبَرَد و بر عمر مىافزايد .
آنچه موجب پيرى زود رس مىشود
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : ده چيز پيرى به بار مىآورد : فراوانىِ آميزش [جنسى] با زنان ، شستن سر با گِل ، توقّف زياد در آبريزگاه ، سخن گفتن به گاه قضاى حاجت ، فراوانى [استعمال] بوى خوش ، نوشيدن آب به هنگام شب ، نگريستن به شرمگاه زن ، به رو خفتن ، شبانه ايستاده آب نوشيدن ، و آستين را به صورت ماليدن .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : شام را وا مگذاريد ، هر چند به خوردن دانه خرماى خشكيدهاى باشد . من بر امّت خويش از اين بيم دارم كه از وا گذاردن شام پيرى و درهمشكستگى به سراغشان آيد ؛ چرا كه شام ، مايه نيرومندى پير و جوان است .
امام صادق عليهالسلام : چهار چيز [انسان را] پيش از فرارسيدن هنگام پيرى پير مىكند : خوردن گوشت خشك شده ، نشستن بر جاى مرطوب ، بالا رفتن بر پلكان ، و آميزش با پير زنان .
آنچه بدن را فرسوده مىكند
امام صادق عليهالسلام : سه چيز ، بدن را فرسوده مىكند و شايد هم [ فرد را ]بكُشد : حمّام رفتن با شكم پُر ، آميزش كردن با شكم پُر و همبسترى با پيرزنان .
امام صادق عليهالسلام : سه چيز ، بدن را فرسوده مىكند و شايد هم [ فرد را ]بكُشد : خوردن گوشت خشكيده فاسد ، حمّام رفتن با شكم پُر ، و همبسترى با پيرزنان .
امام صادق عليهالسلام : دو چيزِ مناسباند كه به هيچ درونِ نادرستى درنيايند ، مگر اين كه آن را به درستى آورند ، و دو چيز نامناسباند كه به هيچ درون سالمى درنيايند ، مگر اين كه آن را نادرست [و ناسالم] كنند . آن دو چيزِ مناسب ، عبارتاند از : انار و آب نيمگرم ؛ و آن دو چيز نامناسب نيز عبارتاند از : پنير و گوشت خشك شده .
اندوه و بيمارى
قرآن
« وَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قَالَ يَـأَسَفَى عَلَى يُوسُفَ وَ ابْيَضَّتْ عَيْنَاهُ مِنَ الْحُزْنِ فَهُوَ كَظِيمٌ ؛
به آنان پشت كرد و گفت : «آه و اندوه بر يوسف» . و چشمانش از اندوه ، سفيد شده بود ،در حالى كه اندوه خود را فرو مىخورد» .
حديث
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : هر كس اندوه (و دغدغهاش) فراوان شود ، بدنش بيمار گردد .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : اندوه (و دغدغه) ، نيمى از پيرى است .
امام على عليهالسلام : اندوه ، يكى از دو پيرى است .
امام على عليهالسلام : اندوه ، تن را ذوب مىكند .
امام على عليهالسلام : اندوه ، تن را نحيف مىكند .
امام على عليهالسلام : اندوه ، بدن را فرسوده مىكند .
پرهيز از سرما، و استقبال از آن
امام على عليهالسلام : از سرما در آغازش بپرهيزيد و در پايانش استقبال كنيد ؛ چه ، سرما با بدن ، همان كارى را مىكند كه با درختان مىكند : در آغازش مىسوزانَد و در پايانش شاخ و برگ مىرويانَد .
الدعوات ـ به نقل از زرّ بن حُبَيش ـ : اميرمؤنان ، چهار جمله در طب فرموده كه اگر بقراط يا جالينوس آنها را گفته بودند ، صد ورق ، مقابلشان نهاده مىشد و آنها را بدين سخنان ، مىآراستند . آن سخنان ، اين است كه فرمود :
«از سرما در آغازش بپرهيزيد و در پايانش استقبال كنيد ؛ چه ، سرما با بدن ، همان كارى را مىكند كه با درختان مىكند : در آغازش مىسوزانَد و پايانش شاخ و برگ مىرويانَد» .
خاصيتهاى بوى خوش
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : بوى خوش ، قلب را تقويت مىكند .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : هيچ بندهاى خوشبو نباشد ، مگر آن كه عقلش افزون گردد .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : بوى خوش ، قلب را محكم مىكند و بر [توان] آميزش مىافزايد .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : هر كس پيش از نوشيدن چيزى ، غذا بخورد و سَحَرى ميل كند و قدرى بوى خوش [ بر خود ]بمالد ، بر روزه گرفتن ، توان بيشترى يابد .
امام صادق عليهالسلام : بوى خوش ، عقل را استوار مىكند و بر توان جنسى مىافزايد .
امام صادق عليهالسلام : هر كس در آغاز روز ، بوى خوش استعمال كند ، تا شب ، عقلش او را همراهى مىكند .
امام صادق عليهالسلام : هر كس در حالى كه روزه است ، در آغاز روزه ، خوشبو كنندهاى به كار ببرد ، عقل خويش را از كف ندهد .
امام رضا عليهالسلام : ... گل نرگس ببوييد ؛ زيرا از زكام ، ايمنى مىبخشد . همچنين است سياهْ دانه .
پاكيزگى و بهداشت
شستن جامه
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : هر كس جامهاى بر مىگيرد ، بايد آن را تميز كند .
امام على عليهالسلام : هر كس جامه خويش را تميز كند ، انديشه و اندوهش كم شود .
امام على عليهالسلام : جامه تميز ، اندوه و غم را مىبَرَد و مايه طهارت براى نماز است .
امام على عليهالسلام : شستن جامه ، اندوه و غم را مىبَرَد و مايه طهارت براى نماز است .
شستن دستمال
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : دستمال آلوده به چربى و بوى گوشت را در خانه مگذاريد ، كه آن ،خفتنگاه شيطانهاست .
پوشاندن روى ظرف
امام باقر عليهالسلام : پيامبر صلىاللهعليهوآله ، ظرف سرپوشدار را مىپسنديد .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : بر درهايتان قفل بزنيد ، دهانه مشكهايتان را ببنديد و بر ظرفهايتان درپوش بگذاريد .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : درِ [ خانه]هايتان را ببنديد ، ظرفهايتان را وارونه بگذاريد ، دهانه مَشكهايتان را ببنديد ، و چراغهايتان را خاموش كنيد ؛ چه ، به آنان (شياطين) اجازه داده نشده است بر ديوار خانههاى در بسته شما بالا روند .
مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو هريره ـ : پيامبر خدا به ما فرمود كه آب وضو را بپوشانيم ، دهانه مَشك را ببنديم و ظرف را وارونه بگذاريم .
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : در [ خانه]هايتان را ببنديد ، دهانه مشك را ببنديد ، ظرف را وارونه بگذاريد (يا درپوش بگذاريد) و چراغ را خاموش كنيد ؛ زيرا شيطان ، درِ بستهاى را باز نمىكند ، سرِ بسته مَشكى را نمىگشايد ، درِ ظرفى را بر نمىدارد ، و موش ، خانه مردم را بر سرشان آتش مىزند .
شستن سر با سِدر
امام على عليهالسلام : هنگامى كه خداوند ، پيامبر خويش را به آشكار ساختن اسلام فرمان داد و وحى هويدا شد ، كم بودن شمارِ مسلمانان و فراوان بودن شمارِ كافران را ديد . پس پيامبر خدا به سختى اندوهگين شد . در اين هنگام ، خداوند ، جبرئيل را با قدرى سدر از سدرة المنتهى فرستاد. وى ، سرش را با آن شست و بدين وسيله ، اندوهش برطرف شد .
كتاب من لا يحضره الفقيه : پيامبر خدا ، اندوهگين شد . پس جبرئيل به او توصيه كردسرِ خويش را با سدر بشويد . آن سدر ، از سدرة المنتهى بود .
گرفتن سبيل
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : هر كس در هر جمعه ، قدرى از سبيل و ناخنهاى خود را بگيرد ، خداوند به [بدن] او شفايى نهد و دردى از او برون بَرَد .
كوتاه كردن ناخنها
پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله : كوتاه كردن ناخنها ، مانع [ بروز] درد بزرگ مىشود و روزى را سرشار
مىسازد .
نقش كفش در سلامت
امام حسين عليهالسلام : پيامبر خدا به من فرمود : «فرزندم ! . . . كفش خوب به پا كن كه كفش ، خلخالِ (زينت پاى) مردان است .
امام على عليهالسلام : كفش خوب به پا كردن ، مايه نگهدارى بدن است و يارىدهنده اى است بر نماز و طهارت .
امام صادق عليهالسلام : عادت به پوشيدن كفش ، از مرگهاى بد ، جلوگيرى مىكند .
امام صادق عليهالسلام ـ هنگامى كه به يكى از اصحاب خود نگريست كه كفش سياه داشت ـ : تو را كفش مِشكى به چه كار؟! آيا نمىدانى كه اين كفش به چشم زيان مىرساند ، آلتِ مردانگى را سست مىكند ، از ديگر انواع ، گرانتر است و هيچ كس آن را نمىپوشد ،
مگر اين كه با آن ، احساس نخوت مىكند؟!
نهى از درمان با چشمه هاى آب گرم و آبهاى تلخ
امام صادق عليهالسلام : پيامبر خدا ، از درمان با چشمه هاى آب گرم ، نهى فرموده است ، و آنها ، چشمه هايى از آب گرم در كوهستانهاست كه بوى گوگرد دارد .
امام صادق عليهالسلام : پدرم خوش نداشت به آب تلخ و آب گوگرددار ، درمان كند . او مىفرمود : «نوح ، آن هنگام كه توفان به پا شده بود ، آبها را فرا خوانْد و همه آنها به او پاسخ دادند ، مگر آبهاى تلخ و آبهاى گوگرددار. پس ، اين آبها را نفرين كرد » .